17/2 ΚΑΦΕ ΝΙΚΗΣ 35, στην παραλιακή της Θεσσαλονίκης (Λεωφ. Νίκης 35, τηλ 2310 230449).Εγκαίνια ομαδικής έκθεσης φωτογραφίας.

17.02.2014

Η Πρόεδρος κα Μαριάννα Βιλδιρίδη Χατζητόλιου, τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας – Θράκης και το Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης σας καλούν,

τη Δευτέρα 17 Φεβρουαρίου, στο

ΚΑΦΕ ΝΙΚΗΣ 35, στην παραλία της Θεσσαλονίκης (Λεωφ. Νίκης 35, τηλ 2310 230449)

για τα εγκαίνια της θεματικής έκθεσης φωτογραφίας

‘’Γειτνιάσεις κωδονοφορίας’’

(Νικήσιανη, Βώλακας Δράμας, Νάξος, Σοχός)

μία έκθεση που πραγματοποιείται στο πλαίσιο της δράσης «οι δρόμοι του κουδουνιού».

Στην έκθεση συμμετέχουν οι:
Dick Blau, Δημήτρης Βαμβακούσης, Χάρης Φάρρος, Σταύρος Σταματίου.

Εγκαίνια: Δευτέρα 17 Φεβρουαρίου, 8,00 μμ.

Διάρκεια έως 4 Μαρτίου 2014

Επιμέλεια έκθεσης: Βασίλης Καρκατσέλης

Παραγωγή: Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης

ΚΑΦΕ ΝΙΚΗΣ 35, Λεωφ. Νίκης 35, τηλ 2310 230449

Η έκθεση θεωρείται συμπληρωματική της σχεδόν ομότιτλης έκθεσης με τον τίτλο «Γειτνιάσεις II», που εγκαινιάζεται την ίδια ημέρα και ώρα στην διπλανή αίθουσα Garcon Brasserie, Λεωφ. Νίκης και Αγ. Σοφίας 2.

Λίγα λόγια για το περιεχόμενο της έκθεσης

Για τα ΔΡΩΜΕΝΑ

Δρώμενα ονομάζουμε τα έθιμα των λαϊκών πολιτισμών που περιλαμβάνουν τελετουργικές πράξεις με έντονους συμβολισμούς. Τελούνται με τη συλλογική συμμετοχή και την κατάφαση μιας κοινότητας σε ορισμένη ημερομηνία στον κύκλο του χρόνου. Ειδικότερα, τα δρώμενα της κωδωνοφορίας είναι εκδηλώσεις γονιμικού και αποτροπαϊκού χαρακτήρα της γεωργοκτηνοτροφικής κοινωνίας φορτισμένα από το φόβο κακής σοδειάς και την ελπίδα πλούσιας συγκομιδής. Η κορύφωση αυτής της φόρτισης σημειώνεται κατά το πέρασμα από τον ένα παραγωγικό κύκλο στον άλλο, ανάμεσα στην αρχή του χειμώνα και την αρχή της άνοιξης. Στο διάστημα αυτό δραματικές παραστάσεις με συλλογικές μεταμφιέσεις με μάσκες, δέρματα, κουδούνια επιδιώκουν να εξευμενίσουν τις μυστηριακές δυνάμεις που επηρεάζουν τη γονιμότητα στη φύση και να απομακρύνουν με εκκωφαντικό τρόπο τους κακούς δαίμονες που την εμποδίζουν. Γι’ αυτό, στην καταγωγή κάθε δρώμενου αναγνωρίζουμε την βαθύτερη τάση του ανθρώπου να περιβάλλει με ιερότητα τις εργασίες στη γη με πράξεις μίμησης, για παράδειγμα, των κινήσεων άροσης και σποράς. Το δρώμενο είναι μια ιεροπραξία που αποσκοπεί στην προστασία της επιβίωσης της κοινότητας, γι’ αυτό είναι διάχυτο και αποδεκτό όπου οι κοινωνίες των ποιμένων και των αγροτών απλώθηκαν, επομένως έχει χαρακτήρα οικουμενικό.

Για το Κουδούνι

Το κουδούνι είναι ταυτόχρονα μουσικό όργανο και ηχητικό αντικείμενο κοίλου ή κωνικού σχήματος ,το οποίο φέρει στο εσωτερικό του ένα σείστρο ή ένα σφαιρίδιο που παράγει ήχο όταν έλθει σε επαφή με τα χείλη του. Εκτός από μουσικό όργανο και ηχητικό αντικείμενο , το κουδούνι φέρει ακόμη μια ιδιότητα που συνδέεται με την παρουσία του στο πλαίσιο ευετηρικών, γονιμικών και βλαστικών τελετουργιών , μορφές και εκδοχές των οποίων συναντούμε ως τις μέρες μας. Ο ήχος του είτε μεμονωμένα είτε συνδυαστικά προκαλούσε το δέος , τον ενθουσιασμό αλλά και τον φόβο, συναισθήματα ισχυρά τα οποία οι τελεστές επιδίωκαν να μεταβιβάσουν στις ευεργετικές ή φθοροποιές δυνάμεις της φύσης σε μια απόπειρα , να τις καλέσουν ή αντίστοιχα να τις ξορκίσουν.

Για τους ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΟΥ ΚΟΥΔΟΥΝΙΟΥ

Έως την 9η χιλιετία π.Χ. τα ανθρώπινα πατήματα ήταν του κυνηγού τροφοσυλλέκτη που γύριζε τη γη για να βρει τροφή· από τότε εμφανίζονται και τα πατήματα του καλλιεργητή που κάνει τη γη να γυρίζει γι αυτόν σε πρωτόγνωρους, παραγωγικούς κύκλους. Με την ανακάλυψη της γεωργίας, η αμέτρητη έκταση, το χάος, γίνεται χωράφι, χώρος μετρημένος, ενώ η αδιάφορη εναλλαγή θερμών και ψυχρών περιόδων γίνεται πέρασμα από τον ένα παραγωγικό κύκλο στον άλλο, χρόνος μετρημένος.

Οι γεωργοκτηνοτροφικές κοινότητες βίωναν τα περάσματα από τον έναν παραγωγικό κύκλο στον άλλο με την εξαιρετική ένταση που τροφοδοτούσε το δίπολο του φόβου και της ελπίδας. Φόβος απέναντι στο απρόβλεπτο και το ευμετάβλητο της κλιματικής συνθήκης που μπορούσε να απειλήσει τη σοδειά, άρα την επιβίωση της κοινότητας. Ελπίδα για καλή συγκομιδή και υγιή αναπαραγωγή ανθρώπων και ζώων. Αυτά τα κοινά και διάχυτα στις κοινότητές τους ισχυρά αισθήματα ώθησαν τους γεωργούς και τους κτηνοτρόφους να επινοήσουν διαβατήριες τελετές, ιεροπραξίες ευγονικού και ευετηρικού-καλοχρονιάτικου-χαρακτήρα, κυρίως μιμητικές παραστάσεις των γεωργικών εργασιών, και να τις πυκνώσουν κατά το κρίσιμο πέρασμα από τον χειμώνα (εποχή εμφανούς νέκρωσης της φύσης), στην άνοιξη (εποχή αρχόμενης αναβλάστησης). Με τις τελετές, τα δρώμενα όπως ονομάζονται, επικαλούνταν μυστηριακές, υπέρτερες των φυσικών δυνάμεων δυνάμεις, για να τις εξευμενίσουν, ώστε να ευεργετήσουν την κοινότητα: ευεργεσία σημαίνει ανανέωση της εμπιστοσύνης στη δύναμη της κοινότητας, στον συλλογικό της εαυτό, στην αλληλεγγύη ανάμεσα στα μέλη της.

Η περιοχή μας, εδώ στη Θεσσαλονίκη, πάνω στον διάδρομο Θερμαϊκός-Αξιός-Μοράβας-κοιλάδα της Ουγγαρίας που διέτρεξε ο πολιτισμός των καλλιεργητών μεταδίδοντας, γύρω στην 7η χιλιετία π.Χ., τη γεωργία από το Αιγαίο στις ολιγομελείς κοινωνίες των κυνηγών της Μεσευρώπης, υπήρξε κεντροβαρική στην ανάπτυξη του νέου γεωργοκτηνοτροφικού πολιτισμού και των ιεροπραξιών του. Άλλοι τρεις διάδρομοι, δυτικά της ελληνικής χερσονήσου, διαπερνούν το ορεινό εμπόδιο των Άλπεων επιτρέποντας τη μετάδοση της γεωργίας έως την 5η χιλιετία π.Χ., από τη βόρεια ακτογραμμή της Μεσογείου στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη: το πέρασμα του Μπρέννερο στη Βόρεια Ιταλία, ο Ροδανός ποταμός πλάϊ στη Μασσαλία, η περιοχή Καρκασσόν δίπλα στα Πυρηναία. Περιοχές επίσης κεντροβαρικές σε ομοιόθετες ιεροπραξίες, δρώμενα γονιμικά, κωδωνοφορίες εκκωφαντικές και αποτροπαϊκές για τη συντριβή των ενάντιων στην επιβίωση των κοινοτήτων δαιμόνων και τον εξευμενισμό των φιλίων δυνάμεων. Δρώμενα που θα φιλοξενήσουμε στην πόλη μας, «εκτός τόπου και χρόνου», ως προς τη γεωγραφία και τη συμβατική χρονομέτρηση, εντός όμως της εποποιίας της κοινής γεωργοκτηνοτροφικής μας κληρονομιάς, της πιο πλατιάς, της πιο γενναιόδωρης αναγωγής του σημερινού μας πολιτισμού: Η γεωργία υπήρξε «μαθητεία αρετής και θάρρους» και είμαστε οι σημερινοί άνθρωποι παιδιά εκείνης της εποποιίας που χάραξε πάνω στη γη η γεωργοκτηνοτροφική κοινωνία καθιστώντας οικουμένη την πριν «ανώνυμη, ανυπόστατη, ερημωμένη» γη.

Αν ο προνεωτερικός άνθρωπος επινόησε τα εκκωφαντικά στην κλίμακα της κοινότητάς του κουδούνια για να εξορκίσει το κακό, και φαίνεται πως τα κατάφερε καλά, τί διαστάσεων κουδούνια να περιμένουμε από τον νεωτερικό άνθρωπο που σε δυόμισι μόλις αιώνες κατάφερε να απειλήσει τον πλανήτη;

Ίσως μια κωδωνοφορία συμπαντικής κλίμακας!

Για τα επιμέρους έθιμα που παρουσιάζονται στην έκθεση

Οι «Αράπηδες» στον Βώλακα Δράμας.

7 του Γενάρη

Οι αράπηδες είναι ένα παμπάλαιο δρώμενο του Βώλακα. Κάθε χρόνο στις 7 του Γενάρη εμφανίζονται στα σοκάκια και μετέπειτα στην κεντρική πλατεία του χωριού. Δρουν κατά ομάδες και η κάθε ομάδα αποτελείται από τους Αράπηδες, τον τσαούση (άντρας ντυμένος παραδοσιακά) και τη νύφη (άντρας ντυμένος με την γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά).

Ο Αράπης είναι βαμμένος με καπνιά από σπιτικό φούρνο, φορά κάπα από δέρμα, καμπούρα στην πλάτη, κουδούνια δύο τύπων (μπατάλια και τσάνουβε) και κρατά στο χέρι ξύλινο σπαθί. Στην μέση έχει κρεμασμένο ένα ξύλινο ρόπαλο, όμοιο με αυτό των Αθηναικών Ανθεστηρίων. Ο Αράπης κινείται αυτοσχεδιακά στον χώρο και με πλάγιες κινήσεις χτυπά τα κουδούνια. Κινούνται κατά ομάδες υπακούοντας όλα τα μέλη στα σφυρίγματα του τσαούση.

Εφόσον συγκεντρωθούν στην πλατεία κάποιοι αναλαμβάνουν το ριψοκίνδυνο πείραγμα των μικρών μελών της ομάδας, προκαλώντας την οργή των υπολοίπων. Κάποια στιγμή αρπάζουν την νύφη της ομάδας και αφού την ανεβάζουν σε μπαλκόνι με θέα την πλατεία, χτυπούν επιδεικτικά τα συστάκια που έχει κρεμασμένα στο στήθος.

Αυτή η κίνηση εξαγριώνει τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας και κυρίως τους Αράπηδες. Στη συνέχεια ανεβαίνει ο τσαούσης και απελευθερώνει την νύφη ενω συγχρόνως συλλαμβάνει τους δράστες και τους δίνει λεία στους Αράπηδες. Αυτοί τοποθετούν το ξύλινο σπαθί στο σβέρκο κάνοντας μια κίνηση αποκεφαλισμού.

Πιστεύουμε ότι με την πάροδο του χρόνου τα δρώμενα αυτά πήραν Χριστιανικούς συμβολισμούς και έτσι συνεχίζονται έως τις μέρες μας. Αυτοί οι Χριστιανικοί συμβολισμοί είναι εμφανείς. Η κάπα απο δέρμα οδηγεί στον Ιωάννη τον Πρόδρομο και το βαμμένο πρόσωπο στο ηλιοκαμμένο δέρμα του. Η καμπούρα στην πλάτη παραπέμπει στην καμήλα και στην έρημο οπού ζούσε, ενώ το ξύλινο σπαθί στο όργανο του αποκεφαλισμού του. Τα κουδούνια τέλος και το χτύπημά τους στην αναστάτωση και τον ξεσηκωμό που προκαλούσε με το πέρασμά του.

Οι κάτοικοι του Νομού Δράμας όσο πουθενά αλλού, αναβιώνουν τα έθιμα που άφησαν ως κληρονομιά οι πρόγονοί τους, τιμώντας με αυτό τον τρόπο την μνήμη τους.
Διαβάστε μερικά από τα πιο γνωστά έθιμα της Δράμας …

Το έθιμο των Αράπηδων
Ανήμερα των Θεοφανείων στο Μοναστηράκι, στον Ξηροπόταμο και στον Βώλακα Δράμας, τελείται με παραλλαγές δρώμενο γνωστό ως Αράπηδες επειδή στην μεταμφίεση των πρωταγωνιστών κυριαρχεί το μαύρο χρώμα: μαύρες φλοκωτές κάπες και εντυπωσιακές υψικόρυφες προσωπίδες, κεφαλοστολές από γιδοπροβιές. Στη μέση τους ζώνονται τρία μεγάλα κουδούνια και στα χέρια τους κρατούν από ένα μακρύ ξύλινο σπαθί καθώς και ένα σακουλάκι με στάχτη του Δωδεκαήμερου, χτυπώντας με αυτό όσους συναντούν « για το καλό » .
Στην ομάδα των μεταμφιεσμένων ( τσέτα ) υπάρχουν ακόμη οι Γκιλίγκες, άνδρες ντυμένοι με γυναικείες παραδοσιακές ενδυμασίες,οι παππουδες, με παλιά γιορτινή φορεσιά και οι ευζωνοι ή τσολιάδες ντυμένοι με εθνική στολή που στα χρόνια της τουρκοκρατίας τόνιζαν την ελληνικότητα των τελετών. Όλοι μαζί γυρίζουν με ορισμένο εθιμικό τυπικό τα σπίτια του χωριού με λύρες και νταιρέδες, και εύχονται χρόνια πολλά στους συγχωριανούς τους που τους ανταποδίδουν τις ευχές με πλούσια κεράσματα.

Ο αγερμός καταλήγει στην πλατεία όπου ακολουθεί χορός και γλέντι με τη συμμετοχή των παρευρισκόμενων και την εμφάνιση του αρκουδιάρη με την εικονική αρκούδα. Το δρώμενο ,με έντονο διονυσιακό χαρακτήρα , αποσκοπεί στην καλοχρονιά καθώς ολοκληρώνεται με το μιμητικό όργωμα και την εικονική σπορά.
Στον Βώλακα οι αράπηδες έχουν στη ράχη τους καμπούρα που γίνεται με μια βελέντζα γεμάτη άχυρα ενώ στα χέρια κρατούν μαγκούρα ( χοντρό ξύλο σαν μπαστούνι) πάνω στο οποίο στηρίζονται και κρατώντας το σώμα σκυφτό με πλάγιες κινήσεις προσπαθούν να χτυπήσουν τα κουδούνια που φορούν στη μέση.

Μαζί τους υπάρχει ο τσαούσης και η νύφη.

ΣΟΧΟΣ (Δήμος Λαγκαδά, Νομός Θεσσαλονίκης) «ΜΕΡΙΟΥ»

Σάββατο της Τυρινής-Καθαρά Δευτέρα

Οι κωδωνοφόροι του Σοχού ονομάζονται «Μέριου». Πρόκειται για παρέες μεταμφιεσμένων που περιφέρονται στους δρόμους του χωριού περπατώντας ρυθμικά, αναπηδώντας και σείοντας τα κουδούνια, ώστε να ξυπνήσουν τις βλαστικές δυνάμεις της φύσης. Είναι κυρίως άνδρες, αλλά σήμερα και αρκετές γυναίκες και παιδιά. Φορούν εσωτερικά φανέλο με «μανικέτια», δηλαδή, πλεκτές πολύχρωμες μπορντούρες στα μανίκια και λευκό πουκάμισο με διπλωμένα μανίκια για να φαίνονται τα μανικέτια. Στο παρελθόν οι γυναίκες προσπαθούσαν να κάνουν ιδιαίτερο το σχέδιο των μανικετιών, ώστε να αναγνωρίζει η κάθε μια στο πλήθος τον άντρα της. Κατόπιν, φορούν παντελόνι και πανωφόρι αμάνικο από δέρματα τράγων με μαύρο τρίχωμα, χοντρές μάλλινες κάλτσες και δερμάτινα τσαρούχια. Ένα υφαντό κόκκινο ζωνάρι που περνιέται χιαστί στους ώμους στηρίζει τα κουδούνια στο ύψος της μέσης. Στο στήθος βάζουν μια πλεκτή εσάρπα με έντονα χρώματα (κυρίως κόκκινο). Καλύπτουν το κεφάλι με το «καλπάκι», το οποίο αποτελείται από την προσωπίδα και την κεφαλοστολή. Κατασκευάζεται από μαύρο μάλλινο ύφασμα, το «σαγιάκι». Η προσωπίδα είναι διακοσμημένη με πολύχρωμες κυκλικές λεπτές ταινίες («σειρήτια») και τρίχες από ουρά αλόγου για μουστάκια. Στο μέτωπο φέρει έναν κεντημένο σταυρό. Το καλπάκι καταλήγει προς τα πάνω σε ψηλή κωνική κεφαλοστολή με πολύχρωμες κορδέλες χαρτιού και μια ουρά αλεπούς στην κορυφή. Στα χέρια οι μεταμφιεσμένοι κρατούν γκλίτσα και ένα μπουκάλι ούζο.

Τα κουδούνια είναι πέντε αποτελώντας μία «ντουζίνα»: ένα μεγάλο σφυρήλατο («μπατάλι») που δένεται στη μέση πίσω και τέσσερα χυτά («κυπριά») δύο πίσω και δύο μπροστά, σε σειρά μεγέθους από το μεγαλύτερο προς το μικρότερο. Επιλέγονται με ιδιαίτερη προσοχή ώστε να είναι «συνταιριασμένα», να προκύπτει ένα αρμονικό σύνολο ήχων με διαφορετικό τονικό ύψος των κυπριών και με το «μπάσο», όπως λένε, να κρατιέται από το μπατάλι. Κάθε πατέρας θεωρεί ηθική υποχρέωσή του να εξασφαλίσει για το γιο του μια καλή ντουζίνα. Μάλιστα, ντουζίνες βρίσκουμε ανάμεσα στα αντικείμενα που περιλαμβάνονται στις διαθήκες.

Το ντύσιμο του Μέριου γίνεται με τη βοήθεια λίγων προσφιλών προσώπων. Στο τέλος εύχονται υγεία και καλή σοδειά. Η μάνα, η γιαγιά ή η σύζυγος τον ραίνει με λίγο νερό από ένα μετάλλινο δοχείο και χύνοντας το υπόλοιπο κάτω του εύχεται «όπως τρέχει το νερό, έτσι, ελεύθερος να είναι και ο δρόμος» του, πρακτική που συνηθιζόταν στους αποχαιρετισμούς.

Μετά τα Θεοφάνεια αρχίζουν περιστασιακά να εμφανίζονται Μέριου στις γειτονιές. Καθολική είναι, όμως, η παρουσία τους τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου της Τυρινής και την Καθαρά Δευτέρα. Οι παρέες των μεταμφιεσμένων περνούν από τα σπίτια, μπαίνουν στα μαγαζιά και τις ταβέρνες, κερνούν τον κόσμο από το ποτό τους. Οι Μέριου συχνά σκύβουν το κεφάλι μπροστά, πλησιάζοντας την ουρά της κεφαλοστολής στο έδαφος, μιμική πράξη γονιμοποίησης της γης με σκοπό την καρποφόρα βλάστηση των καλλιεργειών τους. Η ουρά του άγριου ζώου είναι το «τρόπαιο» της τιθάσευσης της φύσης από τον άνθρωπο. Οι παρέες τραγουδούν ερωτικά άσματα, συνδεδεμένα με την τέλεση του δρώμενού τους, όπως το χαρακτηριστικό «Τι κακό έκανα ο καημένος». Κάθε τραγουδιστή στροφή εναλλάσσεται με δυνατό ταυτόχρονο χτύπημα των κουδουνιών, «εκτονώνοντας» με το δυνατό ήχο το παράπονο των στίχων.

Πέρα από τη μεταμφίεση των Μέριου, οι κάτοικοι του Σοχού, λίγες μέρες μετά το Δωδεκαήμερο, αρχίζουν να ντύνονται «αράπκες», δηλαδή, επινοούν μεταμφιέσεις που προκαλούν φόβο και γέλιο και κάνουν βραδινές επιδρομές σε σπίτια φίλων.
Το βράδυ του Σαββάτου της Τυρινής οι Σοχινοί ανάβουν σε τρεις γειτονιές τρεις μεγάλες φωτιές («ζάπους») για να διώξουν το κακό και τις ασθένειες με την καθαρτήρια δύναμη της τεράστιας φλόγας.
Την Κυριακή το πρωί τελείται εικονικός παραδοσιακός γάμος. Ακολουθείται όλο το τυπικό, από την προετοιμασία των μελλονύμφων έως το «στεφάνωμα» και το γαμήλιο γλέντι στην πλατεία με συμμετοχή των θεατών.
Την Καθαρά Δευτέρα, μετά τον εκκλησιασμό, τελείται το έθιμο της συγχώρεσης, «Προστάβανι». Οι μικρότεροι προσφέρουν ένα πορτοκάλι στους μεγαλύτερους –συνήθως επισκέπτονται το σπίτι του νονού ή νονάς- και τους φιλούν το χέρι για να ζητήσουν συγχώρεση για αμαρτήματα ή παραβλέψεις τους. Στο παρελθόν η προσφορά ενός καρπού σπάνιου και φερμένου από μακριά τιμούσε τα ηλικιωμένα πρόσωπα. Στην πλατεία του χωριού συγκεντρώνεται πλήθος, στο οποίο ανύπαντρα κορίτσια προσφέρουν πίτες. Στήνεται χορός με τη συνοδεία ζουρνάδων και νταουλιών. Το μεσημέρι γίνεται η πομπή των μεταμφιεσμένων: συμμετέχουν ομάδες με ποικίλες μεταμφιέσεις, όπως τα πρόσωπα παρωδίας γάμου και στην κορύφωση της πομπής οι Μέριου, που προχωρούν προς την κεντρική πλατεία σείοντας τα κουδούνια. Έτσι θορυβώδεις φθάνουν στην πλατεία, όπου επιτείνουν τον ήχο των κουδουνιών, εναλλάσσοντάς τον με αποκριάτικα ερωτικά τραγούδια.

Η τοπική παράδοση αποδίδει τα δρώμενα της κωδωνοφορίας των Μέριου στο θρύλο της πολιορκίας που υπέστη ο Άγιος Θεόδωρος και οι στρατιώτες του στην περιοχή και στο τέχνασμα που επινόησε να φορέσουν δέρματα αιγοπροβάτων για να διασπάσουν την πολιορκία. Εκεί αποδίδεται και το γεγονός ότι στο παρελθόν η τέλεση γινόταν την ημέρα της εορτής του Αγίου Θεοδώρου. Το δρώμενο περιλαμβάνεται στο ευρύτερο πλαίσιο των ευετηρικών τελετών, που γίνονταν από τους αγρότες και κτηνοτρόφους του παρελθόντος στη μεταβατική περίοδο από το χειμώνα στην εποχή της βλάστησης και της καρποφορίας με σκοπό την ενίσχυση των γονιμικών δυνάμεων της φύσης. Είναι βαθιά πεποίθηση των Σοχινών ότι η καλή τέλεση του δρώμενου ανοίγει το δρόμο για μια επιτυχημένη αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή.

ΝΙΚΗΣΙΑΝΗ (Δήμος Παγγαίου, Νομός Καβάλας). «ΑΡΑΠΗΔΕΣ»

7 Ιανουαρίου

Οι «Αράπηδες» είναι άνδρες τελεστές που φορούν μαύρη υφαντή κάπα, υφαντές γκέτες, τα «καλτσούνια» και γουρουνοτσάρουχα, τα «τσερβούλια». Δένουν τα τσερβούλια στις κνήμες με δερμάτινα λουριά, τις «λαπάρες». Στην πλάτη δημιουργούν ψεύτικη καμπούρα. Καλύπτουν το κεφάλι με ψηλό κωνικό κάλυμμα από μαύρο κατσικίσιο δέρμα, την «μπαρμπότα», στην οποία δένουν ένα μεταξωτό ζωνάρι, «τσεβρέ». Παλαιότερα οι αρραβωνιασμένοι πρόσθεταν σε αυτό ένα μαντήλι που είχε κεντήσει η αρραβωνιαστικιά τους. Κρατάνε ξύλινες σπάθες, τις «μαχαίρες». Κρεμούν στη μέση τους με σκοινί τέσσερα μεγάλα κουδούνια: ένα σφυρήλατο, «μπατάλι», μπροστά-δεξιά και τρία χυτά, «τσάνια», ένα μπροστά-αριστερά και δύο πίσω. Τα κουδούνια επιλέγονται με προσοχή, ώστε να δημιουργούν αρμονικό ήχο.

Όλο το Δωδεκαήμερο (25 Δεκεμβρίου-6 Ιανουαρίου) ομάδες παιδιών και νέων περιφέρονται στους δρόμους του χωριού με κουδούνια στη μέση για να διώξουν τα κακά δαιμόνια.

Στις 7 Ιανουαρίου μετά το μεσημέρι δύο ομάδες αράπηδων, των νέων και των μεγαλύτερων, κραδαίνοντας τις μαχαίρες τους γυρίζουν τους δρόμους του χωριού με έντονο βηματισμό. Προκαλούν, έτσι, το ρυθμικό ήχο των κουδουνιών, ώστε να διώξουν το κακό και να ξυπνήσουν τη φύση από τη χειμερία νάρκη. Οι ομάδες καταλήγουν στην αυλή του σχολείου, όπου άνδρες και γυναίκες ντυμένοι με παραδοσιακές φορεσιές χορεύουν με συνοδεία δύο ζουρνάδων και νταουλιού. Σταματά η μουσική και εμφανίζονται οι αράπηδες. Κινούνται σε έναν τελετουργικό κύκλο. Στη μέση του κύκλου πλησιάζουν δύο αράπηδες και ρίχνουν κάτω τις μαχαίρες τους. Οι υπόλοιποι σείουν τα κουδούνια επί τόπου με σκυμμένο το κεφάλι μπροστά, προτάσσοντας την μπαρμπότα. Εκτυλίσσεται σκηνή εικονικής πάλης και «θανάτου» του ενός. Μαζεύονται τότε γύρω του όλοι οι αράπηδες σε μια μυσταγωγία και του «εμφυσούν» ξανά τη ζωή. Μετά την «ανάσταση» του νεκρού βγάζουν την μπαρμπότα και αποκαλύπτουν την ανθρώπινη ταυτότητα και συναισθήματά τους, ξεσπώντας σε εκστατικό πανηγυρισμό, ο οποίος οδηγεί σε ομαδικό χορό.

Ο «θάνατος» και η «ανάσταση» του αράπη θεωρείται ότι συμβολίζουν το θάνατο της φύσης το χειμώνα και την ανάστασή της την άνοιξη. Τις μέρες που τελείται το δρώμενο, λίγο μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο, το φως έχει αρχίσει σταδιακά να νικά το σκοτάδι του χειμώνα, καθώς οι μέρες γίνονται όλο και μεγαλύτερες. Είναι η εποχή που ο αγρότης και ο κτηνοτρόφος νιώθουν την ανάγκη να ενισχύσουν τελετουργικά τη γονιμοποιό δύναμη της φύσης που ξεκινά τη δράση της.

Οι «Κουδουνάτοι» στη Νάξο

Οι εκδηλώσεις στη Χώρα ξεκινούν το βράδυ της Παρασκευής μ’ ένα ξεχωριστό μυθικό δρώμενο που αντικαθιστά τα Μεθυδότια. Πρόκειται για την Αρπαγή του Διονύσου από τους πειρατές. Η εκδήλωση πραγματοποιείται στο εκκλησάκι της Μυρτιδιώτισσας στο λιμάνι με αφήγηση και χρήση οπτικοακουστικών εθίμων. Ο Διόνυσος συνοδεύεται από τις Μαινάδες και τους Σατύρους. Ο χορός και η ζωντανή μουσική συνοδεύουν τη διάθεση και τις χορευτικές κινήσεις των παιδιών που συμμετέχουν. Η εκδήλωση καταλήγει στην παραλία της Χώρας όπου πραγματοποιείται σπονδή προς τιμή του θεού. Στη συνέχεια ακολουθεί υπαίθριο πάρτι στην πλατεία Μανδηλαρά με ζωντανή μουσική από συγκρότημα, το ρακόμελο να ρέει άφθονο και ο χορός συνεχίζεται ως αργά το βράδυ.
Το Σάββατο το πλήθος του κόσμου ανεβαίνει προς το Κάστρο από νωρίς με ένα σεντόνι στο χέρι και οι περαστικοί αναρωτιόνταν το λόγο. Φυσικά κατευθύνονται προς τη σχολή των Ουρσουλινών για να προετοιμαστούν για τη Λαμπηδοφορία με μεγάλη συμμετοχή κατοίκων και επισκεπτών που δηλώνουν δυναμικά το παρόν.
Οι παλιότεροι αναλαμβάνουν το βάψιμο και την επιμέλεια της στολής και έτσι σχηματίζεται μια πολλή μεγάλη πομπή που ξεκινά από το Κάστρο και σε μια διαδρομή που ξεπέρνά τις δύο ώρες, καταλήγει στην παραλία με τη λήξη της εντυπωσιακή.
Η ζωντανή μουσική από τα κρουστά, οι φωνές του κόσμου και οι αναμμένες δάδες δημιούργησαν μια φαντασμαγορική ατμόσφαιρα αφιερωμένη στο Διόνυσο που θα θυμούνται όλοι για πολύ καιρό, ελπίζουμε πραγματικά μέχρι την επόμενη χρονιά που περιμένουμε από τον κόσμο να το αγκαλιάσει ξανά με θέρμη.
φυσικά το ραντεβού δίνεται στο Κάστρο όπου οι διάσημες πια Λαμπαδιοφορίες που διοργανώνονται από την Κινηματογραφική Λέσχη δίνουν το δικό τους φως στα δρώμενα. Θα χρειαστείτε μονάχα ένα λευκό σεντόνι και πολλή διάθεση.

Τέλος, το Καρναβάλι την Κυριακή στην παραλία της Χώρας κλείνει τις εκδηλώσεις με πολύ χρώμα, φαντασία και δημιουργικότητα από την πλευρά των συμμετεχόντων. Το κρασί, η μουσική αλλά και η παρουσία επαγγελματιών κλόουν και ξυλοπόδαρων δίνει στην καρναβαλική παρέλαση ακόμα περισσότερο κέφι και ζωντάνια για μικρούς και μεγάλους.

Φυσικά όμως Αποκριάτικα δρώμενα και έθιμα συμβαίνουν σ’ όλο το νησί και θα ήταν παράλειψη από τους επισκέπτες να μην τα επισκεφθούν.

Στο Φιλότι την Τσικνοπέμπτη στις 7 Μαρτίου γίνονται τα Χοιροσφάγια από το σύλλογο του χωριού «Ζεύς» Το γλέντι ξεκινά από νωρίς το πρωί στις 11:00 και κρατάει μέχρι αργά, με πολλούς μεζέδες και κρασί. Υπάρχει ζωντανή μουσική με τοπικά σχήματα για να συνοδέψουν το γλέντι που θα ακολουθήσει με τσαμπούνες, βιολιά, λίρες και κιθάρες.

Στο χωριό Αγγίδια την Τσικνοπέμπτη έχετε την ευκαιρία να βιώσετε τα «τζαμπουνοτούμπακα» όπως τα παλιά χρόνια.

Την τιμητική τους έχουν και οι «οι κορδελάτοι – φουστανελάδες» στα χωριά του Κυνιδάρου, της Μονής , των Εγγαρών και της Γαλήνης. Το έθιμο αυτό που γίνεται εδώ και πολλά χρόνια είχε μεγάλη συμμετοχή και οι φουστανελάδες γνωρίζουν το καλωσόρισμα στα χωριά που επισκέπτονται από τις γυναίκες του χωριού με τα πλούσια φαγητά τους. Αυτοί με τη σειρά τους ανταποδίδουν τη φιλοξενία με ζωντανή μουσική και άφθονο χορό και ανανεώνουν το ραντεβού τους για την επόμενη χρονιά.

Στην Απείρανθο οι «Κουδουνάτοι» κάνουν αισθητή την παρουσία τους πολλά μέτρα μακριά από το χωριό. Οι πολλοί επισκέπτες παρακολουθούν με θαυμασμό τις θορυβώδεις κινήσεις τους, που προκαλούνται από τα κουδούνια που είναι δεμένα στη μέση τους.
Οι «Κουδουνάτοι» κινούνται αδιάκοπα στα στενά του χωριού και μπαίνουν στην πλατεία για να διακόψουν για λίγο με τη ‘’φασαρία’’ τους το χορό του κόσμου. Φεύγουν και επιστρέφουν ξανά. Η παραδοσιακή μουσική και τα κεράσματα από τους κατοίκους του χωριού προς τους επισκέπτες άφθονα όπως και το κέφι που συνοδεύει τις εκδηλώσεις ως αργά το απόγευμα.

Λίγα λόγια για την ανάγκη εμπλοκής των φωτογράφων
στην αναδημιουργία των παραδοσιακών δρώμενων.

Μία έκθεση στο μεταίχμιο της δημιουργίας, στο μεταίχμιο της συνεργασίας του παλαιού με το καινούργιο, στο μεταίχμιο της εναλλαγής, με βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιδιώξεις.

Η νεώτερη των εικαστικών τεχνών (η φωτογραφία) με θεματογραφία κάποια από τα παλαιότερα έθιμα της Ελληνικής υπαίθρου, τόσο ίδια, και τόσο διαφορετικά μεταξύ τους. Η σημερινή φωτογραφική δημιουργία σε συνομιλία με το πολιτιστικό ένστικτο του Έλληνα, οι σύγχρονες δημιουργικές αξίες σε διάλογο με την μέθεξη της συν- μετοχής στην ανα-βίωση.

Οι φωτογράφοι ενώνουν τις δυνάμεις τους με τις ανά την επικράτεια τοπικές πρωτοβουλίες διαφυγής ή εμπλουτισμού του λεξιλογίου έκφρασης, κοινωνικής ενσωμάτωσης και διερεύνησης του εγώ. Η έκθεση που δημιουργείται έχει κεντρικούς ήρωες, αυτούς που ενδιαφέρονται και εργάζονται ακατάπαυστα για να περισυλλέξουν τα σκόρπια κομμάτια της παλαιάς και της νέας πολιτιστικής μας παράδοσης ή κληρονομιάς.

Οι φωτογράφοι, με μία παραδοσιακή τεχνική/αποστολή του μέσου (αυτή της αδιαμεσολάβητης καταγραφής των όσων συμβαίνουν γύρω τους) με τη συμμετοχή τους στα δρώμενα, εμπλουτίζουν τα εκφραστικά τους μέσα προς νέες (ή μήπως ξεχασμένες;) πολιτιστικές κατευθύνσεις και δημιουργικές ενατενίσεις.

Η μακροχρόνια εμπλοκή των φωτογράφων με κάτι έξω από τις σύγχρονες αισθητικές πρακτικές της σημερινής τέχνης, είναι προφανές πως σε βάθος χρόνου, αποδίδει προς δύο κατευθύνσεις. Όχι μόνο με τον εμπλουτισμό της σημερινής θεματολογίας τους (δυνατότητες) αλλά και προς μία πιο πολύμορφη σύμμειξη/ανάπτυξη των τεχνών (αναδημιουργία).

Μέσω του δημιουργικού παντρέματος της φωτογραφίας με τα δρώμενα της δικής μας παράδοσης (που παραδοσιακά δεν την περιλαμβάνουν) ίσως λειτουργήσει μία άλλου τύπου ανάπτυξη και σε βάθος διάνθηση των παραδοσιακών πρακτικών και αξιών. Έχουμε ανάγκη μια νέα έμπνευση για μετεξέλιξη και των δύο πόλων αυτής της συνεργασίας, για μία αξιοποίηση των δημιουργημάτων του λαού, δίχως λαϊκισμούς,

Βασίλης Καρκατσέλης

Καλλιτεχνικός Διευθυντής του
Φωτογραφικού Κέντρου Θεσσαλονίκης

ΥΓ: Στην έκθεση παρουσιάζονται φωτογραφίες από τα δρώμενα της κωδωνοφορίας στον Βώλακα Δράμας, τον Φιλώτα και την Απείρανθο Νάξου, από τον Σοχό και τη Νικίσιανη.

ΤΟ ΥΠΟΛΟΙΠΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΩΝ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ 2014

Σάββατο 15 Φεβρουαρίου

20:30 Gallery Toss, (Bar La Doze, Βηλαρά 1 & Συγγρού, στα Άνω Λαδάδικα)

Εγκαίνια της έκθεσης φωτογραφίας

του Νίκου Βαβδινούδη [ STUDIOVD ]

Διάρκεια : 15 Φεβρουαρίου - 5 Μαρτίου 2014

Ώρες λειτουργίας: 18.00 έως 24,00

Κυριακή 16 Φεβρουαρίου

11.00 με 14.00 Πλατεία Αριστοτέλους. HAPPENING

«Δέκα ζωγράφοι παρεμβαίνουν εικαστικά στο Logo»

19.00 Κτήριο περιοδικών εκθέσεων του Λαογραφικού Μουσείου (Λ.Ε.Μ.Μ.-Θ.) Βασ. Όλγας 68.

Εγκαίνια της έκθεσης φωτογραφίας

του Σωκράτη Νίκογλου

«Τελετουργία μύησης».

Διάρκεια έως 5 Μαρτίου.

Ώρες λειτουργίας καθημερινά 9.00 -15.00, Τετάρτη 9.00- 9.30, Πέμπτη κλειστό.

Δευτέρα 17 Φεβρουαρίου

20,00 BRASSERIE GARCON, στην παραλιακή της Θεσσαλονίκης (Λεωφ. Νίκης & Αγ. Σοφίας 2, τηλ. 2310 25 30 33)

Εγκαίνια ομαδικής έκθεσης φωτογραφίας. Συμμετέχουν: Άννα Πιτσικαλή, Μανώλης Λαγουτάρης, Αρτέμης Τιμασούκ, Δημήτρης Προκοπίου.

Γειτνιάσεις II (Νάξος, Σκύρος, Μυτιλήνη, Σοχός)

Διάρκεια έως 4 Μαρτίου 2014.

Ώρες λειτουργίας: 08.00 έως 02,00

ΚΑΦΕ ΝΙΚΗΣ 35, στην παραλιακή της Θεσσαλονίκης (Λεωφ. Νίκης 35, τηλ 2310 230449)

Εγκαίνια ομαδικής έκθεσης φωτογραφίας. Συμμετέχουν:Dick Blau, Δημήτρης Βαμβακούσης, Χάρης Φάρρος, Σταματίου Σταύρος.

‘’Γειτνιάσεις κωδονοφορίας’’ (Νικήσιανη, Βώλακας Δράμας, Νάξος, Σοχός)

Διάρκεια έως 4 Μαρτίου 2014.

Ώρες λειτουργίας: 10.00 έως 02,00

Τρίτη 18 Φεβρουαρίου

20,00 ΙΔΡΥΜΑ ΤΑΣΟΥ ΦΑΛΚΟΥ – ΑΡΒΑΝΙΤΑΚΗ ΚΑΙ ΤΙΤΙΚΑΣ ΑΡΒΑΝΙΤΑΚΗ,

(Παπαμάρκου 28, Πλ. Άθωνος, τηλ. 2310 221289)

Εγκαίνια ομαδικής έκθεσης φωτογραφίας. Συμμετέχουν: Ντίνα Μανάβη, Άγης Κελπέκης, Χριστίνα Παπαφράγκου και Θέμιδα Ζήδρου.

Τίτλος : ‘’Κουδούνια απ όλη την Ελλάδα’’

Διάρκεια έως 25 Μαρτίου 2014

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα έως Σάββατο 11.00πμ. – 22.00 μμ. Κυριακή 17.00 – 22.00

και

Gallery X-ART-I, (Παπαμάρκου 25, Πλ. Άθωνος)

Εγκαίνια ομαδικής έκθεσης φωτογραφίας. Συμμετέχουν: Άγης Κελπέκης, Dick Blau, Ευθύμης Μουρατίδης.

Τίτλος: ‘’Γειτνιάσεις κωδονοφορίας ΙΙ’’ (Καλή Βρύση, Σκύρος, Βώλακας Δράμας)

Διάρκεια έως 4 Μαρτίου 2014

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα έως Παρασκευή 18.00 – 20.00

Τσικνοπέμπτη 20 Φεβρουαρίου

20,00 BRASSERIE GARCON, στην παραλιακή της Θεσσαλονίκης (Λεωφ. Νίκης & Αγ. Σοφίας 2, τηλ. 2310 25 30 33)

Δημόσιο happening. Στο πλαίσιο της έκθεσης και συμμετέχοντας στη γιορτή της πόλης, στο πεζοδρόμιο του Garcon, θα λειτουργήσει υπαίθριο παλαιομοδίτικο στούντιο φωτογραφίας, όπου οι περαστικοί και οι επισκέπτες της έκθεσης θα φωτογραφίζονται από τους φωτογράφους δωρεάν.

Σάββατο 22 Φεβρουαρίου

10.00 Κεντρικό κτήριο του Λ.Ε.Μ.Μ.-Θ. Βασ. Όλγας 68.

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Εργαστήριο για παιδιά.

«Μεταμορφώσεις: Κατασκευάζοντας την κεφαλοστολή του Σοχού»

17.00 Κτήριο περιοδικών εκθέσεων Λ.Ε.Μ.Μ.-Θ. Βασ. Όλγας 68.

Επιστημονική Ημερίδα. Θέμα «Κουδούνι: ήχος, χορός, δρώμενα.»

Εισηγητές:

Νέλλη Μελίδου Κεφαλά, «Παραδοσιακές μεταμφιέσεις»

Υβόννη Χάντ, «Τα κουδούνια χορεύουν».

Παναγιώτης Πανόπουλος, «Ηχητική, οπτική και κειμενική εθνογραφία των

κουδουνιών: Περιστάσεις, επιτελέσεις, αναπαραστάσεις».

20.00