Η αντιμετώπιση του τοπίου στην Ελλάδα, από την Αλέκα Τσιρώνη.
Τη Δευτέρα 8 Φεβρουαρίου στις 20,00, η Αλέκα Τσιρώνη θα συνεχίσει την προσέγγιση του θέματος ΤΟΠΙΟ, από μία νέα, σε σχέση με τις προηγούμενες, φιλοσοφική και οπτική ματιά.
... όπως πάντα στο CAFE BAZAAR, Παπαμάρκου 34, Πλατεία Άθωνος, τηλ 2310241817.
Θα ακολουθήσουν ερωτήσεις και συζήτηση.
Θυμίζουμε:
Η έννοια του «τοπίου» αποτελεί νοητικό πολιτισμικό κατασκεύασμα και αντιδιαστέλλεται με το περιβάλλον, τον τόπο, τον χώρο. Η σχέση μας μαζί του αντικατοπτρίζει τις κρατούσες κάθε φορά αντιλήψεις για αυτό που θεωρείται ιδιοκτησία, εθνική ιδεολογία, συναισθηματική αναφορά, νοσταλγία και εμπόρευμα. Στη φωτογραφία τοπίου μετά το 1990 προβάλλονται κοινωνικού χαρακτήρα και οικολογικοί προβληματισμοί, αναζητείται ξανά μια νέου τύπου εθνική υπερηφάνεια και διατυπώνεται η πολιτική διάσταση της εικόνας του.
Κατά την διάρκεια τεσσάρων παρουσιάσεων (09/03/2015, 11/05/2015, 30/11/2015 και 08/02/2016), έγινε προσπάθεια να σκιαγραφηθεί η ιστορία της (ελληνικής) φωτογραφίας (του ελληνικού) τοπίου. Με αυστηρό άξονα το ελλαδικό τοπίο, ασχοληθήκαμε με την ιδεολογική αντιμετώπισή του και τα αισθητικά κριτήρια και τάσεις της φωτογραφικής εικονογραφίας του.
Ως νοητική δημιουργία, η έννοια του «τοπίου» καλείται να καλύψει ή να δημιουργήσει ανάγκες που εκπορεύονται κυρίως από ιδεολογικές επεξεργασίες. Στα ελληνικά πράγματα, το αρχικό βλέμμα στο τοπίο αντανακλά διττό προσδοκώμενο: από την μια, των ξένων περιηγητών να επιβεβαιώσουν μέσω της εικόνας τον κλασσικό πολιτισμό και την ιστορική κληρονομιά, και από την άλλη, ικανοποιεί την ανάγκη του ελληνικού κράτους για εθνικό (αυτό)προσδιορισμό και ταυτοποίηση στα μάτια των ξένων. Τα πρώτα φωτογραφικά λευκώματα προβάλλουν τα αξιοθέατα αρχαία μνημεία και «ερείπια», δημιουργώντας κυρίαρχα στερεότυπα. Είτε μέσω της ρομαντικής γραφικότητας, είτε μέσω της μελέτης και της πνευματικότητας, η φωτογραφία τοπίου δημιουργεί την ελληνική «ταυτότητα», αποκομμένη από τις πραγματικές συνθήκες διαβίωσης (κοινωνικές, οικονομικές αναδιατάξεις, λαϊκός και δημοτικός πολιτισμός).
Κατά τον μεσοπόλεμο, η αστυφιλία και η δημιουργία της αστικής τάξης εδραιώνει την αστική συνείδηση και την αποξένωση από τη φύση. Ως αντίβαρο, προκύπτει ο εκδρομικός φυσιολατρικός τουρισμός, προσιτός και πολύ αγαπητός στους ερασιτέχνες, δημιουργώντας νέα φωτογραφική θεματολογία και αισθητική. Συμβατικότερα, εύκολα αντιληπτά, αντιπροσωπευτικά και ειδυλλιακά τοπία κυριαρχούν στην τοπιογραφική θεματογραφία. Η μη ανάδειξη των κοινωνικών συγκρούσεων και των πολιτικών προβλημάτων, τα τοπία της ήμερης υπαίθρου, η προβολή της λαογραφίας και η γραφικότητα δημιουργούν το αξιοθέατο φολκλόρ και εφησυχάζουν την αντίληψη περί του τοπίου. Φυσιολατρικά σωματεία, εκδρομικοί σύλλογοι ενσωματώνουν οργανικά στις δράσεις τους τη φωτογραφία, φωτογραφικοί διαγωνισμοί, εκθέσεις και εικονογραφημένα περιοδικά απεικονίζουν τη φύση με «καταναλωτικό» και παρηγορητικό τρόπο.
Ταυτόχρονα, όλα τα δίπολα της ελληνικής πραγματικότητας αναδεικνύονται και στη φωτογραφία: κλασικισμός & αρχαιολατρία # μεταβυζαντινή δημώδης παράδοση, αστική τάξη & εκβιομηχάνιση # αγροτική ύπαιθρος, επίσημη # ανώνυμη αρχιτεκτονική, κοσμοπολίτικος τουρισμός # εσωστρεφής ενδοχώρα και τόποι εξορίας, ελαφρά μουσική # ρεμπέτικο, ακαδημαϊκή # λαϊκή ζωγραφική, καθαρεύουσα # δημοτική γλώσσα.
Μεταπολεμικά, ανθίζει ο εμπορικός τουρισμός και το βλέμμα στρέφεται στην παραλία, τα νησιά, την παραλία και την αρχιτεκτονική τους. Ταινίες, διαφημίσεις, έντυπα σχηματοποιούν την προσιτή «ουτοπία». Φύση, ιστορία, μυθολογία είναι οι εικονογραφημένοι άξονες της τουριστικής ανάπτυξης. Παράλληλα, τα μεγάλα προγράμματα ανασυγκρότησης, η τεχνολογική ανάπτυξη και οι εφαρμογές της είναι νέοι παράγοντες επηρεασμού του τοπίου, άξιοι φωτογραφικής αποτύπωσης.
Στη σύγχρονη φωτογραφία, η τουριστική φωτογραφία αναπτύσσεται και ποιοτικά, βελτιώνεται τεχνικά, κυριαρχεί το χρώμα και ανανεώνεται αισθητικά. Αφαίρεση, διακριτική σκηνοθεσία, πιο ελεύθερη αντιμετώπιση του τοπίου, λυρισμός, στροφή σε μια μη αξιοθέατη χώρα αλλά και η κριτική στο κυρίαρχο βλέμμα είναι οι νέοι άξονές της.
Στα τελευταία χρόνια, είναι πλέον κατανοητό ότι η σχέση μας με το τοπίο αντικατοπτρίζει τις κρατούσες κάθε φορά αντιλήψεις γι’ αυτό που θεωρείται ιδιοκτησία, εθνική ιδεολογία, συναισθηματική αναφορά, νοσταλγία και εμπόρευμα. Στη φωτογραφία τοπίου μετά το 1990 προβάλλονται κοινωνικού χαρακτήρα και οικολογικοί προβληματισμοί, αναζητείται ξανά μια νέου τύπου εθνική υπερηφάνεια και διατυπώνεται η πολιτική διάσταση της εικόνας του, ενώ ταυτόχρονα έχουμε την αντίληψη ότι δεν υπάρχει ακόμη συγκροτημένη συλλογική ταυτότητα που να έχει αναφορά σε αυτό. Παράλληλα, διερευνούμε έντονα τη σχέση μας (του ανθρώπου αλλά και της κοινωνίας) με το φυσικό ή μη περιβάλλον, με την ανάδειξη νέων «τόπων» (μεταβατικών τοπίων, περιαστικών, μη-τόπων κλπ).
Στις παρουσιάσεις αυτές, έγινε αναφορά και προβλήθηκαν εργασίες των εξής φωτογράφων:
- Φρεντερίκ Μπουασσονά, Nelly’s, Έλλη Παπαδημητρίου, Σπύρος Μελετζής, Χέρμπερτ Λιστ, Δημήτρης Χαρισιάδης, Γιώργος Προκοπίου, Κώστας Παράσχος, Κώστας Μπαλάφας, Στέλιος Κασιμάτης, Βασίλης Μανικάκης, Απόστολος Βερβέρης, Τάκης Τλούπας, Δημήτρης Λέτσιος, Άρης Κωνσταντινίδης, Γιώργος Δεπόλλας, Νίκος Δεσύλλας, Νίκος Κασέρης, Γιώργος Μέης, Γιάννης Δήμου, Άρις Γεωργίου, Ευδοξία Ράδη & Επαμεινώνδας Σχίζας, Εριέττα Αττάλη, Νίκος Παναγιωτόπουλος, Στράτος Καλαφάτης, Νίκος Μάρκου, Πάρις Πετρίδης, Πάνος Κοκκινιάς, Κώστας Κολοκυθάς, Γιώργος Γερόλυμπος, Μανώλης Μπαμπούσης, Γιάννης Σταθάτος, Έκτορας Δημησιάνος, Αχιλλέας Τηλέγραφος, Λίζα Έβερτ, Πλάτωνας Μάξιμος, Δημήτρης Ταλιάνης, Νίκος Πέτρου, Πέτρος Κουμπλής, Κωνσταντίνος Δουμπενίδης, Παύλος Φυσάκης και Φωτογραφική κολλεκτίβα “Depression Era”.
Τα sites, από τα οποία αντλήθηκε το φωτογραφικό υλικό, είναι:
- Άρις Γεωργίου: http://www.arisgeorgiou.gr/
- Αχιλλέας Τηλέγραφος: http://www.achilleastilegrafos.com/
- Γιάννης Σταθάτος: http://www.stathatos.net/greek_pages/greek.html
- Γιώργης Γερόλυμπος: http://www.yerolymbos.com/
- Εριέτα Αττάλη: http://www.erietaattali.com/
- Κώστας Κολοκυθάς: http://kostaskolokythas.sites.livebooks.com/
- Μανώλης Μπαμπούσης: http://www.manolisbaboussis.gr/
- Νίκος Μάρκου: http://nikosmarkou.com/
- Πάνος Κοκκινιάς: http://www.panos-kokkinias.com/
- Πάρις Πετρίδης: http://www.parispetridis.com/
- Στράτος Καλαφάτης: http://www.stratoskalafatis.com/
- Παύλος Φυσάκης: http://www.pavlosfysakis.com/
- Κωνσταντίνος Δουμπενίδης: http://www.konstantinosdoumpenidis.com/
- Πέτρος Κουμπλής: http://www.petroskoublis.com/
- Μαρίνος Τσαγκαράκης: http://www.marinostsagkarakis.com/
- Γιάννης Θεοδωρόπουλος: http://yiannistheodoropoulos.com/
- Γιάννης Χατζηασλάνης: http://www.hadjiaslanis.com/
- Γιώργος Μουτάφης: http://giorgos-moutafis.com/
- Δημήτρης Μιχαλάκης: http://dimitrismichalakis.com/
- Ζωή Χατζηγιαννάκη: http://www.zoehatziyannaki.com/
- Κώστας Καψιάνης: http://www.kostaskapsianis.com/
- Μαρία Μαυροπούλου: http://www.mariamavropoulou.com/
- Πλάτων Μάξιμος: https://www.youtube.com/watch?v=jG5kZ7aXNIA
- Δημήτρης Ταλιάνης: http://www.topio.gr/
- Νίκος Πέτρου: http://biodiv.gr/, και
- http://depressionera.gr/
Οι πηγές (βιβλιογραφικές και διαδικτυακής προέλευσης) είναι:
- «Η ελληνική φωτογραφία και η φωτογραφία στην Ελλάδα», συλλογικό, επιμέλεια Ηρακλής Παπαϊωάννου, Νεφέλη, 2013, (Το βιβλίο αυτό αποτελεί την διδακτορική διατριβή του Ηρακλή Παπαϊωάννου, εμπλουτισμένη και επικαιροποιημένη. Η διατριβή αυτή είναι διαθέσιμη στην παρακάτω ιστοσελίδα: http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/14713#page/1/mode/2up )
- «Η φωτογραφία του ελληνικού τοπίου, μεταξύ μύθου και ιδεολογίας», Ηρακλής Παπαϊωάννου, Άγρα, 2014,
- «Σύγχρονη ελληνική φωτογραφία», Κώστας Ιωαννίδης, Futura, 2008,
- «Ιστορία της ελληνικής φωτογραφίας 1839-1970», Άλκης Ξανθάκης, Πάπυρος, 2008,
- «Ιστορία της φωτογραφικής αισθητικής», Άλκης Ξανθάκης, Αιγόκερος, 1994,
- «Ωραίο, φριχτό και απέριττο τοπίον», Μαρία Γούλα & Κώστας Μανωλίδης, Νησίδες,2003.
(Μέρος της εργασίας υπάρχει στην ακόλουθη διαδικτυακή διεύθυνση: http://eclass.gunet.gr/modules/document/file.php/ARTGU116/%CE%9C%CE%95%CE%A4%CE%91%CE%92%CE%91%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%91%20%CE%A4%CE%9F%CE%A0%CE%99%CE%91-%CE%A6%CE%A9%CE%A4%CE%9F%CE%93%CE%A1%CE%91%CE%A6%CE%99%CE%91%20Text%2BCover.pdf )
Επίσης, χρήσιμες πληροφορίες αντλήθηκαν και από παρακάτω sites:
