Τη Δευτέρα 12 Φεβρουαρίου 2018 στις 20.00, το Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης συνεχίζει τις συναντήσεις του με θέμα : «Η θεωρία του μοντάζ και η σχέση του με το στήσιμο μιας έκθεσης» από το Γιάννη Φραγκούλη,
στο CAFE BAZAAR, Παπαμάρκου 34, Πλατεία Άθωνος, τηλ 2310241817.
Μετά το τέλος της παρουσίασης θα ακολουθήσει συζήτηση με το κοινό.
«Η θεωρία του μοντάζ και η σχέση του με το στήσιμο μιας έκθεσης»
Το μοντάζ είναι η μεθοδολογία σύνδεσης δύο πλάνων ή περισσότερων με τέτοιο τρόπο που να παράγεται κάποιο νόημα, να υπάρχει μία αισθητική στην αφήγηση. Το ποιο ή ποια είδη του μαντάζ θα ακολουθήσει ο δημιουργός αυτού του αφηγηματικού έργου είναι αυτά που θα καθορίσουν τόσο τη νοηματοδότηση όσο και την αισθητική του τελικού προϊόντος. Το μοντάζ, ως θεωρία και πρακτική, που είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, άρα αδιαίρετες, εφαρμόζεται σε ότι θέλει κάτι να αφηγηθεί: στον κινηματογράφο, στο θέατρο, στο λογοτέχνημα, στα εικαστικά. Αυτό που μας ενδιαφέρει σε αυτό το θέμα που θα αναλύσουμε είναι η παράθεση των φωτογραφιών σε μία έκθεση φωτογραφίας. Με δεδομένο ότι ο επισκέπτης βλέπει τις φωτογραφίες την κάθε μία χωριστά και όλες μαζί σα σύνολο, στην πρώτη και δεύτερη ανάγνωσή του, άρα προσπαθεί να θεμελιώσει την αφήγησή του, το μοντάζ είναι η μέθοδος που θα μας βοηθήσει να πετύχουμε όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά την εργασιά μας. Ο φωτογράφος ή ο επιμελητής της έκθεσης θα πρέπει να προτείνει αυτή την αφήγηση που θέλει και που "εξυπηρετεί" αυτή την εργασία του, αυτό το νόημα και την αισθητική που σχεδιάζει να μείνει στο μυαλό του επισκέπτη. Η ολοκλήρωση της παράθεσης των φωτογραφιών θα πρέπει να ακολουθεί τα πέντε διαφορετικά είδη του μοντάζ κατά Αϊζεσντάιν ή το μοντάζ του Βερτώφ. Η εισήγηση αυτή έχει στόχο να παρουσιάσει αυτά τα διαφορετικά είδη του μοντάζ μέσα από παραδείγματα των ίδιων φωτογραφιών.
Εισηγητής: Γιάννης Φραγκούλης (σκηνοθέτης, κριτικός κινηματογράφου και θεωρητικός του παραστατικού χώρου).
Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΜΙΑΣ ΕΚΘΕΣΗΣ
ακολουθώντας τη θεωρία του μοντάζ
του Γιάννη Φραγκούλη
Με ποιο τρόπο θα μπορούσαμε να «χρησιμοποιήσουμε» τη θεωρία του μοντάζ για να οργανώσουμε μία εικαστική έκθεση; Ας πάρουμε το παράδειγμα μιας έκθεση φωτογραφίας. Αυτά τα συμπεράσματα που θα βγάλουμε μπορούμε να τα εφαρμόσουμε, κατά αντιστοιχία, σε οποιαδήποτε άλλη έκθεση τέχνης. Ας ερευνήσουμε τις δυνατότητες που μας δίνει η θεωρία του μοντάζ όπως αναλύθηκε από το Dziga Vertov και τον Sergei Eisenstein στον κινηματογράφο. Τη θεωρία του μοντάζ μπορούμε να τη διαβάσουμε στη διεύθυνση http://www.filmandtheater.gr/to-kinimatografiko-montage/, ως προαπαιτούμενο για την κατανόηση αυτού του κειμένου.
ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Ορίζουμε ότι η έκθεση φωτογραφίας που θέλουμε να οργανώσουμε έχει ως θέμα της την πλατεία Αριστοτέλους και το χώρο που την περιβάλλει. Οι φωτογραφίες θα έχουν σα θέμα αυτό το χώρο της Θεσσαλονίκης. Θα προσπαθήσουμε να βάλουμε αυτές τις φωτογραφίες σε μία σειρά έτσι ώστε να παραχθεί ένα νόημα. Με αυτή την έννοια, ο θεατής της έκθεσης γίνεται αναγνώστης του κειμένου που ο διοργανωτής θέλει να προσφέρει.
Σύμφωνα με τις θεωρίες του μοντάζ, στον κινηματογράφο, τις διάφορες κατηγορίες του, θα προσπαθήσουμε να δούμε την εφαρμογή αυτών των θεωριών και να ανακαλύψουμε αν παράγονται διαφορετικές αφηγήσεις, εφόσον χρησιμοποιήσουμε διαφορετικά είδη μοντάζ. Θα ερευνήσουμε ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ αυτών των μορφών της αφήγησης, τόσο μορφολογικά όσο και εννοιολογικά. Τελικά, θα διερευνήσουμε τα διαφορετικά ψυχολογικά πεδία που δημιουργούνται στο θεατή και με ποιο τρόπο αυτός γίνεται αναμεταδότης της παραγόμενης αφήγησης.
Για όποιον θα ήθελε να δει παραδείγματα εργασίας με φωτογραφίες του εισηγητή (όπως παρουσιάστηκαν στο ΦΚΘ) και σχόλια επ αυτών, για όλες τις παρακάτω κατηγορίες, δεν έχει παρά να επισκεφτεί τη διεύθυνση http://www.thessalonikinfo.gr/i-organosi-mias-ekthesis/
Η ΚΑΤΑ VERTOV ΑΠΟΨΗ
Έχοντας διαβάσει στο προαναφερθέν κείμενο τη φιλοσοφία του Dziga Vertov, μπορούμε τώρα να δούμε μία εφαρμογή της. Αυτό που έχει σημασία εδώ είναι το συναίσθημα που θέλω να βγάλω, άρα τη μορφή της αφήγησης που προτείνω. Αν έχω κάποιο άλλο συναίσθημα, τη στιγμή της δημιουργίας, σχετικά με το υλικό μου, τότε η αφήγησή μου θα είναι εντελώς διαφορετική. Η αφήγηση αυτή είναι βιωματική και ως τέτοια την αντιλαμβάνεται ο θεατής.
Η ΚΑΤΑ EISENSTEIN ΑΠΟΨΗ
Θεωρώντας δεδομένο ότι έχουμε διαβάσει το κείμενο για τη θεωρία του μοντάζ, θα διερευνήσουμε τις πέντε διαφορετικές κατηγορίες του μοντάζ κατά τον Eisenstein, σύμφωνα με το υλικό που έχουμε, όμως στην πέμπτη κατηγορία θα προσθέσουμε και άλλο υλικό για να δημιουργήσουμε αυτό που ονομάζεται διανοητικό μοντάζ.
ΜΕΤΡΙΚΟ ΜΟΝΤΑΖ
Θα δούμε πως στην πράξη εφαρμόζουμε το μετρικό μοντάζ. Ψάχνουμε να βρούμε ένα μέτρο και να θεμελιώσουμε την επανάληψη αυτού, όπως ορίζει το μετρικό μοντάζ. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι η επανάληψη του μέτρου δημιουργεί ένα χάος εντυπώσεων, μία σύγχυση που θα μείνει σαν εντύπωση μετά τη θέαση του εικαστικού συνόλου που έχει δει. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι ο θεατής να αποκομίσει μία μορφή αφήγησης.
ΡΥΘΜΙΚΟ ΜΟΝΤΑΖ
Τώρα θα προσπαθήσουμε να εφαρμόσουμε ένα ρυθμό στην αφήγησή μας. Για αυτό το λόγο θα προσπαθήσουμε να «μπερδέψουμε» τα αφηγηματικά κομμάτια, έτσι ώστε να δημιουργείται ένας ρυθμός στην αφήγηση. Επειδή εδώ δεν έχουμε μία διάρκεια, όπως συμβαίνει στην κινούμενη εικόνα, την έννοια της διάρκειας του κινηματογραφικού πλάνου θα πρέπει να την αντικαταστήσουμε με τη χρονική διάρκεια του βλέμματος που κοίτα μία φωτογραφία ή οποιοδήποτε άλλο έκθεμα. Θα μετρήσουμε αυτή τη χρονική διάρκεια υπολογίζοντας την σύμφωνα με την σπουδαιότητα, τη σημασία, το ενδιαφέρον που αυτό το έκθεμα έχει. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα ρυθμό που θα έχει να κάνει με τη μεγάλη και τη μικρή σε χρόνο προσήλωση του βλέμματος από το ένα έκθεμα στο άλλο.
ΤΟΝΙΚΟ ΜΟΝΤΑΖ
Τα τεμάχια που θα βάλουμε εδώ θα είναι διαφορετικά και θα δημιουργούν μία κίνηση με χαρακτηριστικά χωρορυθμικά.
ΥΠΕΡΤΟΝΙΚΟ ΜΟΝΤΑΖ
Με αυτή την κατηγορία σκοπεύουμε να κεντρίσουμε το κεντρικό νευρικό σύστημα του ανθρώπου και να παράξουμε κίνηση, στην κυριολεξία, η οποία θα έρθει ως παράγωγη της νευρικής διέγερσης που θα του μεταδώσουμε. Το αποτέλεσμα θα είναι να βιώσει πιο δυνατά την ένταση του συναισθήματος αυτού του ανθρώπου.
ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΟ ΜΟΝΤΑΖ
Σε αυτή την κατηγορία μοντάζ έχουμε τον υπερτόνο διανοητικού τύπου. Ουσιαστικά υπάρχουν δύο παράλληλες σειρές αφηγηματικών στοιχείων -σεκάνς στην κινηματογραφική γλώσσα- που συνδέονται παράλληλα με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να δίνουν ένα διαφορετικό νόημα ως παραγόμενο από αυτή την πολλαπλή και αλλεπάλληλη ένωση. Είναι προφανές ότι αυτό το νόημα, αφού δεν εκφέρεται ρητά, παράγεται στο ασυνείδητο και από εκεί δρομολογεί την παραγωγή άλλων νοημάτων, ανάλογα με την ψυχική κατάσταση του θεατή, αυτά που έχει πρόσφατα ή στο κοντινό παρελθόν ζήσει και αυτά που υπάρχουν στο ασυνείδητό του. Με άλλα λόγια αυτή η παραγωγική διαδικασία είναι ανεξέλεγκτη από το δημιουργό της αφήγησης, ο οποίος το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να υπολογίσει το ερέθισμα που θα του δώσει.
ΕΠΙΜΥΘΙΟ
Είναι προφανές ότι το παραγόμενο νόημα εγγράφεται πρώτα στο ασυνείδητο, ως αφηρημένο και αυθαίρετο, άρα σημαίνον που δε νοηματοδοτεί άμεσα, και, κατόπιν, στο συνειδητό, ως προσδιορισμένο, άρα σημαινόμενο που πλέον νοηματοδοτεί. Αυτή η διαδικασία από το ασυνείδητο μέχρι το συνειδητό είναι σχετικά περίπλοκη. Το κάθε στοιχείο δέχεται την επαφή με ένα άλλο που βρίσκεται στο θυμικό του θεατή, μπορεί να είναι στο παρελθόν ή στο παρόν, ίσως είναι κάποια δοξασία κ.ο.κ., υπάρχει όμως και αυτό στο ασυνείδητο, γίνεται μία ένωση που μας δίνει ένα διαφορετικό νόημα που δεν είναι ακριβώς αυτό που η απεικόνιση προτείνει.
Η ίδια διαδικασία επαναλαμβάνεται τόσες φορές τουλάχιστον όσα είναι τα απεικονιστικά στοιχεία. Ουσιαστικά όμως, αφού ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία παραγωγής και αναπαραγωγής, έχουμε μία παράσταση που εγγράφεται στον ενεστώτα χρόνο, είναι μία τελετή και είναι μοναδική για τον κάθε άνθρωπο. Ο δημιουργός του έργου δεν μπορεί να κάνει τίποτε, όσον αφορά σε αυτή τη διαδικασία, περιορίζεται μόνο στο να προσφέρει το ερέθισμα, όλα τα άλλα είναι μία ασυνείδητη διαδικασία και, εν πολλοίς, απρόβλεπτη.
Το μοντάζ είναι μία διαδικασία που πρώτα στο ασυνείδητο απευθύνεται. Άρα δεν μπορούμε να υπολογίσουμε το τελικό αποτέλεσμα, ούτε να απευθυνθούμε σε ένα μέσο κοινό, γιατί αυτό δεν υπάρχει, είναι μονόδρομος να σκεφτόμαστε τα αναφερόμενα του απεικονιστικού έργου, τα σύμβολα που περιλαμβάνει αυτή η αφήγηση, την αφηγηματική συνάρτηση που δημιουργούν αυτές οι εικόνες και, ίσως, να προβλέψουμε ένα αποτέλεσμα. Αν γίνει αυτό θα έχουμε μία αριστουργηματική διαδικασία, μία ιερή τελετή στον ψυχικό και στον νοητικό κόσμο μας, ως δημιουργοί έργων τέχνης.
Ο Γιάννης Φραγκούλης είναι κριτικός κινηματογράφου και θεωρητικός του παραστατικού χώρου, ερευνητής ψυχαναλυτής.
