Στο πλαίσιο του Athens Photo Festival 2008 παρουσιάζεται στο Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών Τσιχριτζή στην Κηφισιά η διεθνής παραγωγή του Φωτογραφικού Κέντρου Θεσσαλονίκης «Πίστη - Διαχρονικοί τόποι και τρόποι λατρείας» που αποτελείται από εργασίες φωτογράφων που διερευνούν, ο καθένας με το δικό του ξεχωριστό υφολογικό τρόπο, το θέμα της πίστης και το πώς αυτή εκφράζεται, στη λεκάνη της Μεσογείου.
Πίστη - Διαχρονικοί τόποι και τρόποι λατρείας (Intl), ομαδική
Marco Ambrosi (IT), Patrick Brown (TH), Σταύρος Δαγτζίδης (GR), Matteo Danesin (IT), Δήμητρα Ερμείδου (GR/FR), Nermine Hammam (EG), Βασίλης Καρκατσέλης, Αργύρης Λιαπόπουλος (GR), Janek Markstahler (DE), Florence Messager (FR/GR), Στεφανία Μιζάρα, Ευθύμης Μουρατίδης (GR), Paula Muhr (DE), Αβραάμ Παυλίδης (GR), Toledano Philip (GB), Δημήτρης Προκοπίου, Θανάσης Ράπτης (GR), Guillermo Srodek - Hart (AR), Miya Ando Stanoff (US), Jan Van Ijken (ES), Γιάννης Χολογκούνης (GR)
Mια έκθεση του Φωτογραφικού Κέντρου Θεσσαλονίκης
Επιμέλεια: Βασίλης Καρκατσέλης, Δήμητρα Ερμείδου (GR)
30/10 - 25/11, Εγκαίνια: 30, 20:00
Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών Τσιχριτζή
Γρηγορίου Αυξεντίου 1 & Κασσαβέτη 18, 145 62 Κηφισιά
Τ 210 8019975
Τρ- Σά 17:00 - 21:00
Κείμενο του Βασίλη Καρκατσέλη, Καλλιτεχνικού Διευθυντή του Φωτογραφικού Κέντρου στον κατάλογο της διοργάνωσης.
Η έκθεση Πίστη αποτελεί τον καρπό μιας μακροχρόνιας προσπάθειας για τη διερεύνηση της πίστης και το πώς αυτή μπορεί να πάρει χαρακτηριστικά από τον διαπολιτισμικό φωτογραφικό χρόνο.
Πολλοί καλλιτέχνες στην ιστορία της φωτογραφίας αποτύπωσαν, κατέγραψαν ή ανέλυσαν με τις εικόνες τους αυτή τη διαχρονική δύναμη ή αδυναμία του ανθρώπου.
Στις ημέρες μας όμως, για μία μεγάλη μερίδα δημιουργών αυτό δεν αρκεί. Γνωρίζουμε πράγματα που δεν γνωρίζαμε, κατανοούμε καταστάσεις ασύλληπτες, νοιώθουμε την παγκοσμιοποίηση και ας μένουν όλα μέσα μας ίδια. Η γλώσσα του μέσου άλλαξε, οι απαιτήσεις από την τέχνη άλλαξαν, ο τρόπος με τον οποίο το φωτογραφικό έργο φτάνει και κυρίως διαβάζεται από το κοινό του άλλαξε, οι ίδιες οι ιδέες μας για τη συνύπαρξη των διαφορετικών άλλαξαν, άρα, άλλαξε και ο τρόπος που μιλάμε για την ίδια την πίστη και τη λατρεία, άλλαξε και ο τρόπος που τη φωτογραφίζουμε.
Ο τρόπος και ο βαθμός εμπλοκής της πνευματικότητας της σταθερής φωτογραφικής εικόνας, με την πνευματικότητα της όποιας πίστης, είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της έκθεσης. Η υπέρβαση αυτού που γνωρίζουμε, μέσω αυτού που επιθυμούμε, για μία μελλοντική ολοκλήρωση της συναλλαγής, παράγει δράσεις και ορίζει συμπεριφορές οι οποίες, παρά τις όποιες ιδιαιτερότητες, έχουν πολλά κοινά μεταξύ τους στοιχεία και στην τέχνη και στη λατρεία της θεότητας.
Στην έκθεση η φωτογραφία ντοκουμέντου και αυτή της καταγραφής συνυπάρχουν με τη σκηνοθετημένη, την εννοιολογική, την εικαστική. Είναι ευδιάκριτη η πρόθεση για ανάμιξη της παράδοσης με το σύγχρονο, του δοσμένου με τα ερωτήματα που μπορεί να γεννά, του διαχρονικά αυθόρμητου με το καταγεγραμμένο (και για τούτο νεκρό) παρόν, του σεβασμού απέναντι στις αρχές των άλλων και ταυτόχρονα της αμφισβήτησής τους.
Η ανίκητη περιέργεια της δημιουργικής πράξης εμπλέκεται με τις πολύπλοκες και πολυποίκιλες διαδρομές έκφρασης της πίστης και της λατρείας, σαν όχημα ευγνωμοσύνης και εξερεύνησης αυτού που βρίσκεται πέρα από τον άνθρωπο, άρα και της ίδιας της φωτογραφίας.
Λίγα λόγια για τους καλλιτέχνες και την προσωπική τους προσέγγιση στη θεματική
Ο Matteo Danesin (IT) (γ. το 1971) έχει επιλέξει έναν συναισθηματικό τρόπο προσέγγισης στην έρευνα που έκανε επάνω στις θρησκευτικές τελετές και γιορτές της Αφρικανικής Πεντηκοστιανής κοινότητας της Βερόνας. Οι Αφρικανοί έχουν έναν εύκολο τρόπο να εισέλθουν στην Ευρώπη, συνδιάζοντας πίστη, εύρεση εργασίας και άμεση εξασφάληση των απαραίτητων χαρτιών διαμονής. Ο ενδιάμεσος κρίκος είναι τα τάγματα μοναχών και οι ιεραποστολές που δρουν στον τόπο που γεννήθηκαν, την Αφρική, για να τους προσηλυτίσουν. Ο φωτογράφος χωρίς να κρύβεται πίσω από το φακό του μας δείχνει ότι ο ασπασμός του δόγματος δεν ήτανε απάτη, μόνο για τη visa.
Η Miya Ando Stanoff (US) παρουσιάζει τοπία του ελάχιστου, τοπία προσευχής και αυτοσυγκέντρωσης, τοπία που δεν μιλούν για κάτι. Οι φωτογραφίες της δεν είναι εικόνες για κάτι, αλλά το ίδιο το κάτι. Οι εικόνες της δεν απεικονίζουν ούτε ουρανούς, ούτε θάλασσα, ούτε στεριά, δεν είναι τοπία του πραγματικού και δεν ζητάνε να τις ταυτίσουμε με έναν τόπο, με μία ατμόσφαιρα, με μία κατάσταση, με κάποιο χρόνο, δεν παραπέμπουν καν σε κάτι συγκεκριμένο. Οι φωτογραφίες της δεν είναι ούτε έγχρωμες, ούτε ασπρόμαυρες, αλλά τοπία μιας άλλης ανατολής, τοπία ΖΕΝ. Ο θεατής αντανακλάται στο έργο; Μπορεί να βρει θέση στο υπερβατικό αυτό σύμπαν; Μπορεί να ηρεμήσει σε αυτό; Μπορεί να διαλογιστεί;
Ο Guillermo Srodek - Hart (ARG) (γ.το 1977) εστίασε τη δουλειά του στα πάμπολλα κόκκινα αναθέματα που υπάρχουν σε όλη σχεδόν την Αργεντινή για τον σύγχρονο Ρομπέν των Δασών της Αργεντινής Gauchito Gil, που λιποτάκτησε όντας στρατιώτης, γιατί αρνήθηκε να πολεμήσει εναντίον των συμπολιτών του. Την ημέρα της άδικης εκτέλεσής του, συνέβησαν πολλά παράξενα γεγονότα που εξελήφθησαν σα θαύματα ικανά να τον μετατρέψουν σε λαϊκό ήρωα.
Ο Jan Van Ijken (NL) (γ.το1965) φωτογραφίζει τo Πάσχα των καθολικών στην Ισπανία. Η μεγάλη βδομάδα, γιορτάζεται με λιτανείες όπου συμμετέχουν οι πιστοί, με σαβανωμένα πρόσωπα και σώματα, ζωγραφισμένες κουκούλες και κρατούν στα χέρια τους βαριά αγάλματα και σταυρούς, που αγγίζουν μ' αυτά ο ένας τον άλλον. Η λιτανεία αυτή που γίνεται εδώ και πολλούς αιώνες στην Σεβίλλη, τελειώνει με την δύση του ήλιου.
Η Nermine Hammam ((EG) (γ.το 1967) φωτογραφίζει την ASHURA, με την οποία οι σιίτες μουσουλμάνοι στο Ιράν, Ιράκ, Λίβανο και Μπαχρέιν τιμούν τη μνήμη του αγώνα μέχρι θανάτου των επίγονων του Προφήτη Μωάμεθ, που έγινε πριν πολλούς αιώνες. Γι αυτό εκείνη την συγκεκριμένη ημέρα κάνουν λιτανείες και αυτοτιμωρούνται με αλυσίδες και αιχμηρά όργανα, δηλώνοντας μ' αυτόν τον τρόπο θρησκευτική πίστη.
Ο Patrick Brown (UK/ΤΗ) (γ.το 1969) φωτογραφίζει τη θρησκευτική γιορτή Χορτοφαγίας που γίνεται κάθε χρόνο στα νότια της Ταϊλάνδης. Οι συμμετέχοντες τιμούν τους θεούς αψηφώντας τη φωτιά, περνώντας βελόνες στο κορμί τους και υπομένοντας άλλες κακουχίες.
Ο Toledano Philip (UK) (γ. το 1968) οπτικοποιεί τις ελπίδες αλλά και την παράνοια της σύγχρονης Αμερικής, κάνοντας ένα προκλητικό και καυστικό σχόλιο επάνω στον τρόπο ζωής και τα ήθη μιας χώρας που ξεχειλίζει από αντιφάσεις.
Ο Marco Ambrosi (IT) (γ. το 1959) επιδιώκει να φωτογραφίσει τους Δυτικοαφρικανούς μετανάστες της Βερόνας, που φτάνουν στην Ιταλία μέσω της «Εκκλησίας Της Πεντηκοστής». Συνεννοείται εκ των προτέρων, φτάνει στην εκκλησιά τους με το φορτηγό του και στήνει την ίδια πάντοτε πολυθρόνα στο μικρό studio που δημιουργεί επί τόπου. Αμέσως μετά τη λειτουργία τους καλεί, έναν - έναν προσωπικά να πάρουν την πόζα που τους ταιριάζει. Καθόλου τυχαία όλοι έχουν φτάσει με τα καλά τους ρούχα και οι φωτογραφίες αναδεικνύουν την αρχοντιά των πιστών.
Ο Janek Markstahler (DE) παρακολουθεί εδώ και χρόνια τις λατρευτικές εκδηλώσεις των πιστών διάφορων εκκλησιαστικών δογμάτων, (που καθόλου τυχαία, παρά τις μεταξύ τους διαφορές έχουν περισσότερα κοινά) και τις λιτανείες προς το υπέρτατο ον, με αντικείμενα και ήχους.
Τα αγκαθωτά στεφάνια, τα κομποσκοίνια, οι σταυροί στο λαιμό, τα ρούχα, μοναχών και ιερωμένων, και τα χρωματιστά γλυπτά σκηνώματα της Paula Muhr(RS/DE), που συναντούμε σαν αναπόσπαστο τμήμα του εσωτερικού διάκοσμου των καθολικών εκκλησιών, με τον τρόπο που φωτογραφήθηκαν, σε βάζουν με μυστηριακό τρόπο να προσεγγίσεις την πίστη και το ζητούμενο συναίσθημα.
Ο Δημήτρης Προκοπίου εισχωρεί στα σπίτια των φίλων και γνωστών και τους φωτογραφίζει μπροστά στη γωνία που έχουν το εικονοστάσι του σπιτιού, γωνία που καθόλου τυχαία φιλοξενεί πάντα (δίπλα στις εικόνες των αγίων) και τις φωτογραφίες της νεότητας, των μακρινών συγγενών, των παιδιών και των εγγονιών. Απεικονίζει εσωτερικούς καθημερινούς χώρους που έχουν μετατραπεί σε χώρους πίστης και λατρείας, με και για πρόσωπα οικεία, καθημερινά κουρασμένα από τον μόχθο και από την ζωή.
Η Στεφανία Μιζάρα φωτογραφίζει σε τρία χωριά της Μακεδονίας το Διονυσιακής προέλευσης, με την συνδρομή των Άγιων Κωνσταντίνου και Ελένης υπερβατικό έθιμο των ανυπόδητων αναστενάρηδων επάνω στην θράκα, επαναλαμβάνοντας ακατάπαυστα τη φράση Στάχτ να γέν ... Στάχτ να γέν ...
Ο Βασίλης Καρκατσέλης (γ. το 1952) συνεχίζει τη συμμετοχή του σε αυτή τη νέα εκδοχή της έκθεσης, με μία εγκατάσταση το παιχνίδι του για την αποδόμηση της φωτογραφικής εικόνας σε όλα τα επίπεδα. Με τη χρήση του αρχέτυπου ιερού συμβόλου του σταυρού, καταστρέφει τους ιερούς (για πολλούς) μοναδικούς τόπους και παγωμένους χρόνους της φωτογραφίας για να δημιουργήσει νέους ιερούς (τόπους και χρόνους και ιερές εικόνες) που όμως δεν ταυτίζονται με κάτι συγκεκριμένο από το γύρω μας πραγματικό. Η διαδικασία που χρησιμοποιεί είναι απόλυτα χειρονακτική, και ως εκ τούτου πέρα από τα όρια (και αυτή) του φωτογραφικού μέσου, πέρα από το τι μπορεί να γίνει αποδεκτό σα φωτογραφία στον αιώνα μας. Το video βοηθά στην κατανόηση του έργου από το θεατή.
Ο Σταύρος Δαγτζίδης (γ. Το 1948) φωτογραφίζει ένα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια που έχουν διατηρηθεί στην Ελλάδα, χωρίς να τα εξαφανίσει ο χρόνος, το πανηγύρι του Αγ. Σίμου στο Μεσολόγγι, που γίνεται κάθε χρόνο τον Ιούνιο. Μαζεύονται πλήθος πιστοί, μεταξύ των οποίων και πάρα πολλοί τσιγγάνοι από όλη την Ελλάδα, όπου και βαφτίζουν τα παιδιά τους, πραγματοποιώντας παλαιά και κάνοντας νέα τάματα.
Ο Θανάσης Ράπτης (γ. το 1962) παρακολουθεί και μεριμνά για την αγιοποίηση των απλών, αθώων, καθημερινών ανθρώπων, που μέσα από τον ανεμοστρόβιλο των αντιξοοτήτων και τις χιλιάδες συμπληγάδες της ζωής ανεβαίνουν (παραμένοντας ακέραιοι, τίμιοι και ηθικοί), τον δικό τους Γολγοθά . Ο φωτογράφος μας λέει ότι σ' όλους αυτούς αξίζει φωτοστέφανο και τους βάζει από τα τώρα το φωτοστέφανο που τους αρμόζει.
Ο Αργύρης Λιαπόπουλος παρουσιάζει τους περιστρεφόμενους δερβίσηδες. Στρεφόμενος προς την αλήθεια ο δερβίσης μεγαλώνει μέσα απ την αγάπη, ερημώνει το εγώ του, βρίσκει την αλήθεια και φθάνει στο Τέλειο. Και μετά επιστρέφει απ αυτό το πνευματικό ταξίδι, σαν άνθρωπος που έφθασε στην ωριμότητα και τη μεγαλύτερη τελειότητα, για ν αγαπήσει και να υπηρετήσει όλα ανεξαιρέτως τα δημιουργήματα, χωρίς διάκριση θρησκευτικής πίστης, φυλής, τάξης ή έθνους...
Ο Ευθύμης Μουρατίδης (γ. το 1961) μας βοηθά να ανιχνεύσουμε την θεότητα του καθένα μας μέσα από το ίχνος του σήματος που καταγράφει μία ακτινογραφία. Τι κρύβεται κάτω από τα ρούχα και μέσα στην ψυχή; Τα απλά σύμβολα πίστης (σταυροί, φυλαχτά, πεντάκτινα αστέρια, γραφές του προφήτη κτλ) αναδεικνύονται σε μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα, αποτέλεσμα της παραμόρφωσης που επιβάλλει η ιατρική σκοπιμότητα. Η άβολη αίσθηση του ασθενούς προ της αμείλικτης στιλπνής μεταλλικής επιφάνειας του μηχανήματος μεταμορφώνεται σε αισθαντική και μυστηριώδη ικεσία.
Η Δήμητρα Ερμείδου δημιουργεί εικόνες που παραπέμπουν σε θρησκευτικά οράματα. Μέσα σε ουτοπικά σκηνικά με έκδηλο το στοιχείο του ανεξήγητου και του υπερβατικού, αποκαλύπτονται πράξεις παθών με γνωστούς θρησκευτικούς συμβολισμούς. Στη δουλειά της κυριαρχούν έννοιες όπως η Αμαρτία, το Καλό και το Κακό, η Θυσία, η Τιμωρία. Κάθε έργο είναι ένα αυτοτελές επεισόδιο σε μια έρευνα για τις εκλεκτικές συγγένειες μεταξύ της πίστης ως ανθρώπινης συμπεριφοράς και της ατομικής ψυχοσύνθεσης. Το τελικό ερώτημα τίθεται σε αυτή τη βάση: ποια είναι η βαθύτερη σχέση της θρησκείας με την ψυχολογία;
Ο Γιάννης Χολογκούνης συμμετέχει και φωτογραφίζει το πανηγύρι στον Αγ. Νικόλαο της Χαλκιδικής, τα λεγόμενα «εικονίσματα». Το έθιμο, που χάνεται στα βάθη των αιώνων, το συναντάμε και σε άλλα μέρη της Μακεδονίας, αμέσως μετά το Πάσχα και συνοδεύεται από λιτανείες και ιεροτελεστίες για το κάρπισμα της γης.
Η Florence Messager (GR-FR) χρησιμοποιεί την φωτογραφία αλλά και την ζωγραφική τελείως αφαιρετικά για να εκφράσει τη Θεοποίηση των ιερειών του σύγχρονου κινηματογράφου, Ελληνίδων και ξένων. Οι ηθοποιοί σήμερα αντιμετωπίζονται σαν θεοί. Γιατί, λέει, να μην τους απεικονίζουμε και σαν τέτοιους; Τα έργα της είναι στην ουσία τους κατασκευές με τη χρήση πολλαπλών υλικών πάνω σε φωτογραφίες.
Η περίπτωση του Αβραάμ Παυλίδη είναι ξεχωριστή στη σκηνή της σύγχρονης ελληνικής φωτογραφίας. Η φωτογραφία αποτελεί φυσική προέκταση της έντονης ταξιδιωτικής του δραστηριότητας και της επιθυμίας του να καταγράψει ανάμεσα σε άλλους και χώρους λατρευτικούς, που φέρουν ιδιαίτερο φορτίο μνήμης και παράδοσης.
